Της Άντριας Καδή*
Αμέτρητες γυναίκες δεν έκαναν ποτέ παιδιά, δεν παντρεύτηκαν ποτέ, πολλές «αποστέλλονταν» στο εξωτερικό για έκτρωση ή για να στείλουν το μυστικό μακριά. Χρειάστηκε μισός αιώνας για να αρχίσουν, επιτέλους, οι Κύπριοι να μιλούν για μια από τις χειρότερες φρικαλεότητες που εκτυλίχθηκαν μετά την τουρκική εισβολή το 1974: Τους βιασμούς. Πολλοί πήραν το μυστικό τους στον τάφο. Σε μια κοινωνία που ντύνει τους επιζώντες με ντροπή, οι ιστορίες για το τι πραγματικά συνέβη στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους έχουν καλυφθεί από ένα τείχος σιωπής.
Το μαύρο καλοκαίρι
Το καλοκαίρι του 1974 για κάποιους ξεκίνησε όμορφα. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι εκατοντάδες γυναίκες θα βιάζονταν ως μέρος ενός πολέμου. Πολλοί άνδρες θα βιάζονταν δε μετά τη σύλληψή τους. Σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι βιάστηκαν. Εκείνη την εποχή, τα θύματα «συνελήφθησαν». Ή σε κάποιες περιοχές «το άφησαν να συμβεί», «δεν αντιστάθηκαν αρκετά», εξηγεί η γ.γ. της ΠΟΓΟ και πρώην βουλεύτρια του ΑΚΕΛ, Σκεύη Κουκουμά, καθώς εξιστορεί τη φρίκη που έζησαν Ελληνοκύπριες γυναίκες.
Όροι όπως «διαταραχή μετατραυματικού άγχους» δεν υπήρχαν για τον γενικό πληθυσμό πριν από 50 χρόνια. Η κατάθλιψη και το άγχος δεν χρησιμοποιούνταν από το κοινό με τον τρόπο που το χρησιμοποιεί η κοινωνία σήμερα. Η βία εκτυλίχθηκε σε μια εποχή όπου οι γυναίκες συχνά κυνηγήθηκαν μετά τους βιασμούς τους από οικογένειες που ντρέπονταν να έχουν μια κόρη που δεν ήταν παρθένα. Από πεθερικά που προέτρεπαν τους άνδρες να χωρίσουν τις γυναίκες τους που «ντρόπιαζαν την οικογένεια». Από συγγενείς που προσπαθούσαν να «ράψουν» τις γυναίκες για να τους δώσουν μια επίφαση παρθενίας και να τις παντρέψουν με όποιον μπορούσαν, με νέους, ηλικιωμένους ή ακόμη και ετοιμοθάνατους, μόνο και μόνο για να προσπαθήσουν να θάψουν το μυστικό.
Ατελείωτες ιστορίες
Σύμφωνα με την κ. Κουκουμά, οι υποθέσεις βιασμών που έχουν αποσιωπηθεί είναι ατελείωτες. Κανείς δεν θα μάθει ποτέ την πλήρη έκτασή τους. Αμέτρητες γυναίκες δεν έκαναν ποτέ παιδιά, δεν παντρεύτηκαν ποτέ ή άφησαν σκόπιμα τον εαυτό τους να υποβαθμιστεί σωματικά καθώς έπεφταν σε κατάθλιψη, διηγείται η ίδια. Πολλές τις «έστελναν» στο εξωτερικό για έκτρωση ή για να στείλουν το μυστικό μακριά, σε μια άλλη χώρα. «Ο κόσμος ήξερε ποια ήταν τα θύματα. Οι Τούρκοι στρατιώτες που βίαζαν δεν το έκαναν κρυφά», λέει η κ. Κουκουμά.
Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1976 περιγράφει λεπτομερώς τους επαναλαμβανόμενους βιασμούς γυναικών, από 12 έως 71 ετών, «μερικές φορές σε τέτοιο βαθμό που τα θύματα υπέστησαν αιμορραγίες ή έγιναν ψυχικά ράκη». «Σε ορισμένες περιοχές, οι γυναίκες και τα κορίτσια συγκεντρώνονταν και τοποθετούνταν σε ξεχωριστά δωμάτια σε άδεια σπίτια, όπου βιάζονταν επανειλημμένα από τα τουρκικά στρατεύματα», αναφέρει η έκθεση.
Πολλές βιάστηκαν μπροστά στα μέλη των οικογενειών τους, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών τους. Κάποιες κλειδώθηκαν σε σπίτια και κακοποιήθηκαν υπό την απειλή όπλων. Άλλες έμειναν σκόπιμα με σημάδια για να διηγούνται τι συνέβη. «Και η κοινωνία συνέχισε σαν να μην συνέβη τίποτα», καταγγέλλει η κ. Κουκουμά.
Αφηγήσεις
Στο βιβλίο «Ο άλλος πόλεμος, αυτός των γιατρών το 1974» του Χρύσανθου Χρυσάνθου, οι γιατροί αφηγούνται τη θάλασσα των γυναικών, νέων και ηλικιωμένων, που προσέρχονταν για θεραπεία στα νοσοκομεία της χώρας. Κάποιες είχαν δάκρυα στα μάγουλά τους και ένα κενό βλέμμα στα μάτια τους. Άλλες κάλυπταν το πρόσωπό τους. Μια γυναίκα, γύρω στα 50, ούρλιαζε ανελέητα. «Θέλω να πεθάνω, θέλω να πεθάνω».
Η κ. Κουκουμά συνέτεινε τα μέγιστα για να σπάσουν τα ταμπού των βιασμών. Αγωνίστηκε σθεναρά για να διασφαλίσει ότι οι επιζώντες θα έχουν κρατική υποστήριξη, τόσο ψυχολογική όσο και οικονομική, αφού είδε πάρα πολλές γυναίκες να ζουν σε βρόμικες συνθήκες. Επί του παρόντος, υπάρχουν περίπου 80 Ελληνοκύπριες γυναίκες που λαμβάνουν οικονομική στήριξη από το κράτος. Κανένας άνδρας δεν έχει προσέλθει στις αρμόδιες υπηρεσίες και να παραδεχτεί τον βιασμό του. Η κ. Κουκουμά είναι, επίσης, ένθερμη αγωνίστρια της μη συγκάλυψης του γεγονότος ότι τόσο Ελληνοκύπριες όσο και Τουρκοκύπριες βιάστηκαν. Η φρίκη που εκτυλίχθηκε δεν πρέπει να πολιτικοποιηθεί για την ατζέντα της οποιασδήποτε πλευράς, αναφέρει. «Για τον βιασμό των Ελληνοκυπρίων, οι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλήσουν για τα ταμπού. Για τους βιασμούς των Τουρκοκυπρίων, οι άνθρωποι δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι τέτοιες βάρβαρες πράξεις έγιναν από την ΕΟΚΑ Β΄. «Εμείς [οι Ελληνοκύπριοι] αρνούμαστε να δεχτούμε ότι θα μπορούσαμε να είμαστε ικανοί για τέτοια πράγματα», είπε.
Κρυμμένη αλήθεια
Ενώ οι πληροφορίες για τους βιασμούς των Ελληνοκυπρίων γυναικών είναι ελάχιστες αλλά σιγά-σιγά αναδύονται, πολύ λιγότερα είναι γνωστά για τους βιασμούς των Τουρκοκυπρίων γυναικών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, οι σφαγές σε Μαράθα, Σανταλάρη και Αλόα διασφάλισαν ότι, κανείς δεν έζησε για να διηγηθεί τι συνέβη. Κι αν υπάρχει ένα τείχος σιωπής πάνω από τους βιασμούς των γυναικών, η αλήθεια για τους άνδρες είναι κρυμμένη κάτω από τσιμεντόλιθους. «Είναι ακόμη πιο ντροπιαστικό ταμπού για τους άνδρες. Είναι ο ανδρισμός τους που νομίζουν ότι έχει χαθεί για πάντα», δήλωσε η Αλίκη Χατζηγεωργίου, πρόεδρος της ΜΚΟ «Zoe vs War Violence». Η φιλανθρωπική οργάνωση στοχεύει στην ευαισθητοποίηση για το βιασμό ως όπλο πολέμου και προσφέρει υποστήριξη στα θύματα ή στα παιδιά τους. Η ίδια υποστηρίζει ότι ο αριθμός των θυμάτων δεν θα γίνει ποτέ πραγματικά γνωστός. Όπως εκτιμά, πάνω από 1.500 γυναίκες βιάστηκαν το 1974. Η κ. Κουκουμά λέει ότι έχει ακούσει τον αριθμό 800 να κυκλοφορεί, αλλά δεν μπορεί να γνωρίζει αν είναι ακριβής.
Αν και υπάρχουν κάποιες ενδείξεις από τον αριθμό των αμβλώσεων που έγιναν για τις γυναίκες - ένα άλλο αποσιωπημένο στοιχείο των φρικαλεοτήτων - δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για τους άνδρες που βιάστηκαν. Εκείνη την περίοδο, το Κοινοβούλιο πέρασε μια εσπευσμένη τροποποίηση του νόμου που επέτρεπε τις αμβλώσεις των θυμάτων βιασμού. Είχε την ευλογία της Εκκλησίας. Δεκάδες γυναίκες υποβλήθηκαν στη διαδικασία, ενώ πολλές πήγαιναν με λεωφορεία στις Βρετανικές Βάσεις για την έκτρωση. Στη συνέχεια, έζησαν την ντροπή που τους εκτόξευσε η κοινωνία. «Την ώρα που αυτές οι γυναίκες χρειάζονταν τη μεγαλύτερη υποστήριξη, αποφεύγονταν και εκφοβίζονταν», δηλώνει η κ. Χατζηγεωργίου.
Τόσο η κ. Χατζηγεωργίου όσο και η κ. Κουκουμά υποστηρίζουν ότι ορισμένες γυναίκες γέννησαν τα παιδιά των βιαστών τους. Ωστόσο, και πάλι, οι πληροφορίες είναι ελάχιστες και καμία γυναίκα δεν προτίθεται να μιλήσει. Η Κύπρος είναι μικρή χώρα. Τώρα καταβάλλονται προσπάθειες για τη δημιουργία ενός μνημείου ως φόρο τιμής στα θύματα. Μπορεί να πέρασαν 50 χρόνια, μπορεί να μην αλλάξει ποτέ τίποτα για κανέναν από τους επιζώντες, αλλά είναι ένα συμβολικό δείγμα αναγνώρισης, έστω και με μισό αιώνα καθυστέρηση, ότι τους βλέπουν και τους στηρίζουν. «Δεν πρέπει να ντρέπονται. Δεν θα πρέπει να νιώθει ντροπή το θύμα, αλλά ο δράστης», δήλωσε η κ. Κουκουμά.
*Δημοσιογράφος της Cyprus Mail
